1 Mayıs Çok Mayıs

1 Mayıs çok Mayıs cümlesini 01.05.2018’de yazmışım. 01.05.2021’de gelin beraber o çok Mayıs’a beraber bakalım.

İsim Kaderdir ve Mayıs İsmi

Mayıs, Latince bir isim olup büyük ata demekmiş. Bu yüzden ölülerin her zamankinden daha çok hatırlandığı aymış. Mayısın bir adı da çiçek ayı imiş. Hasadın kaderini belirlediğinden buğday da mayısla anılırmış. Mayıs yeryüzüne dönüş mevsimi, bir başka dirilişmiş.

Mayıs hem uyanış hem de uykusu içeriyormuş, unutma uykusu dedikleri. Mayısta çiçeklenirmiş gelincik ve uyku taşıyıcısı haşhaş. Rüya tanrısı Morpheus (morfin), gelincik çiçekleriyle çevrelenmiş bir yatakta uyurmuş. Kardeşi Hypnos (uyku) insanları uyutmak için onlara gelincik çiçeklerinden bir taç dağıtırmış.

Evrende hiçbir şey tesadüf değildir. Tüm yazıyı okuyunca tüm olup bitenlerin (ki şimdilik 165 yıllık bir süreç bu) Mayıs isminin içeriği dahilinde nasıl gerçekleştiğine siz de şaşıracaksınız.

1 Mayıs Nasıl doğdu?

1856 yılında Avustralyalı taş ve inşaat işçileri Melborne kentinde, günde 8 saat çalışma yönünde toplantılar ve eğlenceler düzenlemeye ve sadece bir kereliğine bir günlük iş bırakmaya karar vermişler 21 Nisan 1856’da. Bu faaliyet ve yaklaşım kitleleri çok etkilemiş ve o günden sonra her yıl tekrarlanmasına karar verilmiş. İşçilerin haklarını talep edişleri ve  1 gün iş bırakma cesareti diğer ülkelere de ulaşmış.

01.05.1886‘da Amerikalılar, 1 Mayıs’ta iş bırakma günü olmasına karar vermişler. 200.000 işçi yine sekiz saatlik çalışma talebinde bulunmuş. Amerikanın Chicago kentinde, Trade-Unions (İşçi Birliği) grev  yapmış. 01 Mayıs 1886 yılında Amerikanın büyük kentlerinde 5.000’den fazla grev ilan edilmiş.

McCormick’e ait fabrikadan atılan ve grevde olan işçiler de miting yapmış. Miting bitimine doğru polis ile işçiler arasında çıkan itiş kakışda polis ateş etmiş ve 4 işçi ölmüş ve onlarca da yaralı olmuş.

04.05.1886‘da bu saldırıyı protesto etmek üzere, Haymarket Alanı’nda miting düzenlenmiş. Yine mitingin bitimine doğru kürsünün önüne bomba atılmış, orada bulunan polislerden 7’si ölmüş, 69’u yaralanmış. Kaynağı bilinmeyen bu bomba, ölümler ve yaralanmalar nedeniyle işçiler birçok gerekçe ile tutuklanmış.

11.11.1887’de tutuklanan işçilerden Albert R. Parsons, August Spies, Adolph Fischer, George Engel idam edilmiş.

1887, 1888, 1889 yılları ise işçilerin sesi ve talepleri yasal baskılarla geçmiş ve 1 Mayıs’ta iş bırakma faaliyeti olamamış.

1889’da Uluslararası İşçiler Kongresi 400 delege ile toplanmış. Yine günlük sekiz saati aşmayan çalışma talebi ilk madde olmuş. Fransız sendikalarının temsilcisi Bordeaux’lu İşçi Lavigne; bu talebin evrensel olarak tüm ülkelerde 1 günlük iş bırakma şeklinde olmasını teklif etmiş.

01.05.1890’da Amerikan işçilerinin temsilcisi, işçilerin grev yapması yönünde karar almış. Uluslararası İşçiler Kongresi 1 Mayıs’ın uluslararası işçi günü olarak kutlanmasına karar vermiş.

O 1 Mayıs’ta işçilerin günde sekiz saat çalışma talebi  kabul görmüş, arzu edilen gerçekleşmiş. Ancak söz konusu hak, hukuk, adalet olunca kelebek etkisi yerinde durmamış, uçmuş, uçmuş, uçmuş ve geri dönüşü olmayan bir şekilde 1 Mayıs, içinde olduğumuz bu 2021 yılına kadar işçi hakları, işçi sorunları, işçilerin çalışma saatleri hakları elde etmek ve elde edilenler için de bayram olarak kutlana gelmiş.

01.05.1911’de Osmanlı Devletinde Selanik’teki tütün, pamuk ve liman işçileri ilk 1 Mayısı kutlayanlar olmuş.

01.05.1912’de İstanbul’da 1 Mayıs kutlanmış.

01.05.1921’de Türkiye Sosyalist Fırkasının kararı ile İstanbul işçileri Mayısın birinci Pazar günü tatil yapmış.

• O tarihlerde “Amele” deyince akla önce maden işçileri geliyormuş.  Yabancılar tarafından işletilen maden ocaklarında çok sayıda madenci perişan halde çalışıyormuş. Ve madenlerde önemli miktarda kömür tozu birikiyormuş.  Bunları satarak oluşacak gelir, işçilerin refahı için kullanılmaya niyet edilmiş.

• Bu perişanlığı Meclis’in en radikal mebuslarından İktisat Vekili Celal Bey (Bayar), kanun tasarısını Mecliste savunurken; “Maden işçileri aç ve çıplak, bazılarının üzerinde gömlek bile yok, işçilerin kalacak yerleri, giyecekleri, yakacakları da yok” diye belirtmiş.

• 2 Mayıs 1921 günü Meclis, İşçilere 1 Mayıs armağanını sunmuş. Zonguldak Ereğli maden işçilerine sağlanan haklar; 
• 18 yaşından küçük olanlar ocaklarda çalıştırılmayacak
• İşçileri zorla çalıştırmak yasaklanacak
• Patron, işçi Yardımlaşma Sandığı’na yardım yapmak zorunda
• Patron işçileri parasız tedavi ettirecek, sakatlananlara tazminat ödeyecek
• İşçilerin çalışma süresi sekiz saatten fazla olamayacak
• Ocakların yakınlarında işçi koğuşları ve hamamlar yapılacak

01.05.1923’te Cumhuriyet tarihinde ilk kez resmi bayram olarak kutlanmış.

Türkiyede İlk 1 Mayıs Şiiri

Haziran 1923’de Türkiye’deki Aydınlık dergisinde, 1880–1971 yılları arasında yaşayan, ilk şiirleri 1895 yılından itibaren “Malumat ve Terakki” ile “Nazikter” dergilerinde Mazlume, Mahmure, Mehcure imzalarıyla yayımlananan, Terakki, Hanımlara Mahsus Gazete, Sabah, Menekşe, Kadın Yolu, Kadınlar Dünyası, Aydınlık gibi gazete ve dergilerde yıllarca yazan, Yaşar Nezihe’nin şiiri, 1 Mayıs ile ilgili ilk Türkçe şiir olarak kabul edilmiş.

Ezilen insanların sorunlarını kendi sorunu olarak görmüş, işçiye ve eylemlerine sahip çıkmış ve bu nedenle işçi eylemlerini destekleyici şiirler de yazmış. Amele Cemiyeti’ne üye olmuş. Şiirlerine el konulan ilk kadın şairmiş.

 Yaşar Nezihe soyadı kanunu çıkınca karakterine ve yaşamına uygun olarak “Bükülmez” soyadını almış.

“Ey işçi…
Bugün hür yaşamak hakkı seninken

Patronlar o hakkı senin almışlar elinden.

Sa’yınla edersin de “tufeyli”leri zengin
kalbinde niçin yok ona karşı yine bir kin?

Rahat yaşıyor, işçi onun emrine münkâd;
lakin seni fakr etmede günden güne berbâd.

Zenginlere pay verme, yazıktır emeğinden.
Azm et de esaret bağı kopsun bileğinden.

Sen boynunu kaldır ki onun boynu bükülsün.
Bir parça da evlatlarının çehresi gülsün.

Ey işçi…
Mayıs birde bu birleşme gününde
Bişüphe bugün kalmadı bir mani önünde…

Baştanbaşa işte koca dünya hareketsiz;
yıllarca bu birlikte devam eyleyiniz siz.

Patron da fakir işçilerin kadrini bilsin
ta’zim ile hürmetle sana başlar eğilsin.

Dün sen çalışırken bu cihan böyle değildi.
Bak fabrikalar uykuya dalmış gibi şimdi.

Herkes yaya kaldı, ne tren var, ne tramvay
Sen bunları hep kendin için şan-ü şeref say…

Birgün bırakınca işi halk şaşkına döndü.
Ses kalmadı, her velvele bir mum gibi söndü.

Sayende saadetlere mazhar beşeriyet;
Sen olmasan etmezdi teali medeniyet.

Boynundan esaret bağını parçala, kes, at!
Kuvvetedir hak, hakkını haksızlara anlat.”

1924’de Türkiye’de 1 Mayıs gösterileri yasaklanmış.

1925’de Türkiye’de Takrir-i Sükun yasasıyla 1935 yılına kadar 1 Mayıs yine yasaklanmış.

Türkiyede İlk 1 Mayıs Marşı

1974’te Türkiye’de Sarper Özsanyazdığı 1 Mayıs Marşı’ının hikayesini şöyle anlatıyor:  “1974 yılında Ankara’da Ankara Sanat Tiyatrosu, Maksim Gorki’nin Ana romanından yararlanarak Bertolt Brecht’in oyunlaştırdığı bir yapıtı sahneye koymaya karar vermişti… Tekstin içinde Brecht’in çeşitli sahnelerle ilgili olarak sözleri var. Fakat bir sahne var ki orada söz yoktu. Bu, tarihe Kanlı Pazar olarak geçmiş olan ünlü 1 Mayıs 1905 sahnesi. Brecht, ‘işciler marş söyleyerek sahneye çıkar’ diyor. Ama hangi marş olduğunu belirtmemiş, sözler de yok. Sözlerini de kendim yazarak bir marş bestelemeyi düşündüm. 1 Mayıs marşının sözünü de müziğini de birlikte yapmış oldum. Bir oyun müziği olarak yaptım…”

“Günlerin bugün getirdiği, baskı zulüm ve kandır

Ancak bu böyle gitmez, sömürü devam etmez

Yepyeni bir hayat gelir, bizde ve her yerde

1 Mayıs, 1 Mayıs işçinin, emekçinin bayramı

Devrimin şanlı yolunda, ilerleyen halkların bayramı

Yepyeni bir güneş doğar, dağların doruklarından

Mutlu bir hayat filizlenir, kavganın ufuklarından

Yurdumun mutlu günleri, mutlak gelen gündedir

1 Mayıs, 1 Mayıs işçinin, emekçinin bayramı

Devrimin şanlı yolunda, ilerleyen halkların bayramı

Ulusların gürleyen sesi, yeri göğü sarsıyor

Halkların nasırlı yumruğu, balyoz gibi patlıyor

Devrimin şanlı dalgası, dünyamızı kaplıyor

Gün gelir, gün gelir zorbalar kalmaz gider

Devrimin şanlı yolunda, kül gibi savrulur gider”

01.05.1975’de Türkiye İstanbul Tepebaşı gazinosunda 1 Mayıs kutlanmış.

01.05.1976’da Türkiye’de DİSK (Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) İstanbul Taksim Meydanında geniş çaplı 1 Mayıs kutlaması düzenlemiş.

Türkiye’de İlk 1 Mayıs Afişi

01.05.1976 Türkiye’de, 1941 doğumlu İstanbul Amerikan Erkek Koleji ve Roma Güzel Sanatlar Akademisi mezunu Orhan Taylan 1 Mayıs İşçi Bayramının ilk afiş çalışmasını, DİSK yöneticilerinin çok acil talebine istinaden 1 saatte çizmiş.  Orhan Taylan verdiği bir röportajda,  afişteki elleri karakalemle, dünyayı ise pergelle çizdiğini, çizim tekniği açısından uyumsuz bulduğunu ve bu yönüyle afişin içine sinmediğini belirtmiş.

1978’de Orhan Taylan’ın bu afişi, Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu’nun (World Federation of Trade Unions / WFTU) yarışmasında Amerika’yı ve SSCB’yi geride bırakarak Uluslararası Afiş Sergisi Birincilik Ödülü almış.

01.05.1976-01.05.2021 arası Türkiye’de 1 Mayıs afişlerinin yer aldığı linki yazının sonuna ilave ettim. *  

01.05.1977’de Türkiye İstanbul Taksim Meydanında 500.000 kişinin katıldığı 1 Mayısta, Intercontinental Oteli ve Sular İdaresinin binasından işçilere ateş açılmış. Ateş ve Kazancı Yokuşuna doğru kaçış nedeniyle oluşan izdihamda ezilme sonucu toplam 36 kişi hayatını kaybetmiş.

01.05.1978 ve 01.05.1979 yılında 1 Mayıs kutlaması ve 1977’de ölenleri anma ,sokağa çıkma yasağı ile yasaklanmış. Buna rağmen binlerce kişi alanlarda bulunmuş.

01.05.1980’de Türkiye’de sıkıyönetim nedeniyle 1 Mayıs kutlaması yapılamamış.

12.09.1980’de Türkiye’de darbeciler 1 Mayısı İşçi Bayramını resmi tatiller arasından çıkarmış.

01.05.1986’da Türkiye’de 1 Mayıs İşçi Bayramı kutlaması kaldığı yerden devam etmiş.

01.05.1996’da Türkiye İstanbul Kadıköy’de 150.000 kişi 1 Mayıs kutlamasına katılmış. Ancak yine kan araya girmiş ve 3 işçi ölmüş.

01.05.2007’de Türkiye İstanbul Taksim Meydanında 1 Mayıs kutlamaları provokatif ortamda gerçekleşmiş. Taksime çıkan tüm yolların kapatıldığı bu kutlamada yine itiş kakış, yaralama, yaralanma, tutuklanma olmuş.

01.05.2009’da Türkiye’de 1 Mayıs tekrar resmi tatil olarak tanınmış.

01.05.2010’da Türkiye İstanbul Taksim Meydanında 1 Mayıs kutlanmış.

01.05.2013’de Türkiye’deki iktidarı, Taksim Meydanını Yayalaştırma Projesi gerekçesiyle 1 Mayıs kutlamasının Taksimde geniş katılımlı yapılmasına yasak getirmiş.

01.05.2020 ve 01.05.2021’de, 2013 yaklaşımına ek olarak, uluslararası covıd-19 salgını nedeniyle, geniş katılımlı 1 Mayıs kutlamaları olmamış.

1856-2021 = 165 yıl geçmiş, bakıyoruz hala çocuk işçiden tutun, yasal olmayan iş yerleri, asgari ücret kavramı, işçilerin maddi, manevi ve sosyal haklarının gasbında insanlık az gitmiş uz gitmiş dere tepe düz gitmiş en sonunda bir arpa boyu yol gitmiş. Bir de iş yerinde mobbing denen zalimliğin de icadına şahit olmuşuz.

“Ekmek Pahalı Emek Ucuzdu”

(Lev Nikolayeviç Tolstoy / İnsan Ne İle Yaşar?)

İşçi deyince sağlıklı çalışma koşullarını ve eşit işe eşit ve iyi ücret ve sosyal hakları anlıyorum.

Tüm yukarıdakileri öğrenince, 1856’yılından bu yana ülkemizdeki işçi ölümlerini merak ettim. Ancak öyle pek gerilere ve de sağlıklı bir veriye erişilemeyeceğini anladım.

Çalışmak Öldürüyor

• İş Yeri Kazaları
• İşçi Ölümleri
• Meslek Hastalıkları
• Covid19’dan Ölen İşçi Sayısı gibi tüm  Türkiye verisine sağlıklı bir şekilde erişmek oldukça güç. Neredeyse her kurum ayrı çalışma yapıyor. Resmi kayıtlara girenler girmeyenler derken sağlıklı veri karmaşası büyüyor. Ben de fikrimizin ve bilgimizin olması için birkaç kesit veriyi buraya alıyorum.

04.02.2021 itibariyle adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre Türkiye nüfusu 83.614.362 kişi, bunun %50.1’i erkek % 49.9’u kadınlardan oluşuyor. (Tüik 04/02/2021 Haber Bülteni)

Dünyada her yıl ortalama 340.000.000 iş kazası oluyormuş. ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) (06.12.2019)

• her gün ortalama 5.000
• yılda ise 2.000.000 işçi ölüyormuş
• 160.000.000 işçi ise meslek hastalığına yakalanıyormuş 

Türkiye’den işçi ölümlerine ilişkin kesitler (SGK/SSK /Sosyal Güvenlik Kurumu verisi) (29.04.2021)

• Türkiye’de iş kazaları sonucunda her gün ortalama 4,2 işçi yaşamını yitiriyor.

• 1999’da  77.955 iş kazası 2.697 kişi iş göremez  1.165 kişi öldü
• 2000’de 74.847 iş kazası 1.493 kişi iş göremez      731 kişi öldü
• 2001’de 72.367  iş kazası 1.866 kişi iş göremez   1.065 kişi öldü

• 2014’de sadece sigortalı olup iş kazası nedeniyle ölen sayısı 1.626 

• 2018 430.985 iş kazası ölen sayısı 1.541

•  İSİG (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi)  Türkiye’de 2018 yılında en az 1.923 işçi yaşamını yitirdi.

• İSİG (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi)  Türkiye’de 2019 yılında en az 1.736 işçi yaşamını yitirdi.

(ölenlerin: % 93’ü erkek %48’si 28-50 yaş arası ve sadece %1’1 sendikalı)

İlki 2007 yılında yapılan “İş Kazaları ve İşe Bağlı Sağlık Problemleri” konulu araştırma, Hane halkı İşgücü Anketi ile birlikte ülkemizde ikinci defa 2013 yılı Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında, gerçekleştirilmiş. Benim TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu) verilerinde bulabildiğim kadarıyla ifadeler yüzde üzerinden olduğundan söz konusu iş kazaları, kaza konuları, iş görememezlik, iş kazası ölümleri… gibi ayrıntıları sayı olarak değil de yüzde olarak olduğundan buraya almadım. (bahsi geçen yüzdeler neyin üzerinden olduğunu bilmediğimden pek durumu açıkça arz etmiyor). (Belki ben bulamamışımdır).

1 Mayıs, Diğer Aylarda Olanları Bilmeden Eksik Kalır

1 Mayıs diyerek belki yıllarca meydanlara çıktık belki de birbirlerimize kutlama mesajı gönderdik ve geçtik, ancak yukarıdaki kesit bilgilerdeki dehşeti pek bilmiyorduk.

Keşke mümkün olsa da, 1856′dan bugüne kadar her ülkenin iş yeri kazası,iş görememezlik, mesleki hastalık, işçi ölümünü, işçi intiharları, işyeri mobbingi… ayan beyan ve net bir tabloda görüp irkilsek, ürksek, farkına varsak,  farkına varıp kalıcı çözüm olsak, böylece 1 Mayıs sadece bayram olsa. Var mısın?

1 Mayıs bayram değil, işçilerin haklarının hala sağlanamadığı ve de korunamadığı, sömürü ve adaletsizliğin, çalışma koşullarının hala çok iyi olmadığı, iş güvenliğinin yerlerde olduğu ve dünyada 160.000.000 kişinin meslek hastalığının olması bize ölmek üzere çalışmanın var olduğunu söylüyor.

Uluslararası İşçi Filmleri Festivali

2021 yılında 16.cısı düzenlenen festivalin sosyal medya hesapları:

• Instagram: iscifilmleri
• www.youtube.com/c/İşçiFilmleriFestivali

165 Tane 1 Mayıs ve Sonuç

1 Mayıs denen işçi bayramını 165 yıllık tarihi akışını derlemeye çalıştım.

Adaletin olmadığı yerde bayram kavramının hayat bulmadığını 165 yıllık bu tarihi süreci irdelerken bir kez daha anladım.

İşçi bayramı demeye dilim varmıyor, medeniyet, ilerleme, modernlik, teknoloji, bilim, bilgi çağı denilen bu zamanda hala iş kazaları, iş görememezlik, mesleki hastalıklar ve işçi ölümleri bu denli çokken bayram kelimesi çok acıtıyor insanı.

1 Mayıs derlemesini, 10.09.2006 08:30’da yazdığım ve Anlamın Yaşı Küçük şiir kitabıyla Ocak 2021’de ilk kez siz okuyuculara sunduğum işçileri düşünerek yazdığım şiirle bitiriyorum.

karşı kıyılar

yoksulluğu görmeye gittim, yurdumun dışında da

patronların kalbi sanki duvara karşı becerilmiş

iyi ıslah edilmiş işçi arılar

eşekle ya da ayakla her yürünenin bir merdiven olduğunu

ve

sonunun olmadığını gördüm cehennemin

Sevgiler

Şükran Aydın

01.05.2021 23:50

* Türkiye’de 1 Mayıs afişleri için tıklayınız

Ne Hissettiniz?

Yazı sizin için de bütünleyici, yararlı ve de farkındalık yaratıcı oldu mu? Düşüncelerinizi aşağıdaki yoruma yazar mısınız? Teşekkür ederim.

Paylaşır mısınız?

Bu yazıyı faydalı buldunuz ise paylaşır mısınız? Teşekkür ederim.

Diğer Gün Yazıları

https://nehissettinseo.com/gun/

Not: Derlemede olası eksik, hata ya da eklemek istediğiniz bilgi varsa https://nehissettinseo.com/iletisim/ adresine bildirebilirsiniz. Teşekkür ederim.

Kaynakça:

http://disk.org.tr/2021/04/disk-1-mayis-afisleri-sergisi/ İşçi ölümleri dünyada ve türkiyede https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Is-Kazalari-ve-Ise-Bagli-Saglik-Problemleri-Arastirma-Sonuclari-2013-16118 https://www.sivilsayfalar.org/2016/05/02/rakamlarla-turkiyede-is-kazalari-ve-isci-olumleri/ http://arsiv.ntv.com.tr/news/212905.asp https://www.dogrulukpayi.com/bulten/turkiye-nin-isci-verileri https://www.facebook.com/100003954331286/posts/2043604992447959/ https://www.facebook.com/581213219/posts/10158543804353220/ https://www.facebook.com/733337800/posts/10159149948517801/ http://disk.org.tr/2021/04/disk-1-mayis-afisleri-sergisi https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/1-mayisin-simgesi-haline-gelen-afisi-hazirlayan-ressam-anlatti-cok-acele-lazim-dediler-524943 https://dunyalilar.org/1-mayisin-dogusu-rosa-luxemburgun-kaleminden.html/?fbclid=IwAR0AsItE0Eq5Lp-241HiWnhM4UBrYFaH1Tj0OvFw4QhlY_sOiM3X7MHjOKc http://www.pusulagazetesi.com.tr/1-mayis-1921-komur-iscileri-bayrami-120857-haberler.html https://www.evrensel.net/haber/428476/isig-salginin-birinci-yilinda-en-az-861-isci-kovid-19-nedeniyle-hayatini-kaybetti https://tr.euronews.com/2021/04/29/turkiye-ve-avrupa-da-is-kazalar-en-fazla-isci-olumlerinin-yasandigi-ulke-turkiye

Bu yazı 02.05.2022 tarihinde güncellenmiştir.